Slaapcyclus: de verschillende fases van slapen uitgelegd

Tijdens je slaapt doorloopt je steeds terugkerende perioden die de slaapcyclus wordt genoemd. Een mens doorloopt doorgaans drie tot vijfmaal per nacht een slaapcyclus. In de loop van de nacht wordt de REM-slaapfase langer en volgen de cycli elkaar sneller op. Wat iedere fase precies inhoudt leg ik je verder uit. Maar ik begin bij het begin. Waarom slapen we eigenlijk?

Wat is het nut van slapen?

Deze vraag houdt wetenschappers ook al decennia bezig. Er is al veel onderzoek verricht naar de reden waarom we slapen, maar er is nooit wetenschappelijk bewezen wat het nut is van slapen. Er bestaan natuurlijk wel theorieën op basis van veel verschillende onderzoeken.

Behoud van energie

Vroeger, in de prehistorie, was het voor de mens moeilijker om aan voedsel te komen. Een theorie van slapen is daarom ook het behoud van energie. Tijdens je slaap is er een afname van bepaalde lichaamsfuncties. Zo is er een daling van je hartslag- en ademhalingsfrequentie. Daarnaast daalt ook de lichaamstemperatuur met ongeveer één graad. Dit kost je lichaam minder energie. Je kunt het vergelijken met een soort ‘kortdurende’ winterslaap.

Herstel van lichaam en geest

Een andere theorie is dat slapen een manier zou zijn om zowel lichamelijk als geestelijk te herstellen.

Tijdens je slaap bevindt je lichaam zich in een rustfase en zijn de spieren in je lichaam ontspannen. Dit zorgt ervoor dat je lichamelijk kan herstellen van inspanning die je geleverd hebt. Daarnaast bevinden stresshormonen zich tijdens je slaap op het laagste punt.

Het herstel op geestelijk gebied gebeurt onder andere door het blokkeren van prikkels tijdens je slaap. Je hebt immers een verlaagd bewustzijn. Daarnaast zou hersenvloeistof een belangrijke rol spelen. ’S Nachts zouden je hersenen als het ware ‘gespoeld’ worden met hersenvloeistof. Op die manier wordt informatie verwerkt die je die dag hebt meegemaakt. Dat brengt ons ook bij het volgende punt, namelijk dat we slapen om informatie beter te kunnen verwerken en op te kunnen slaan.  

Informatieverwerking en geheugenopslag

Je krijgt op een dag veel nieuwe informatie te verwerken. Dit kan een handeling zijn of ‘iets’ dat je aangeleerd krijgt. Bijvoorbeeld een vreemde taal, fietsen of koken. Het zou zonde zijn als deze informatie direct weer verloren gaat. Dat zou betekenen dat je iedere dag weer dezelfde informatie zou moeten aanleren.

Gelukkig hebben onze hersenen daar iets op bedacht. De opslag van informatie, namelijk ons geheugen. Informatie wordt opgeslagen in ons korte termijn geheugen en uiteindelijk in ons lange termijn geheugen. We spreken dan over kennis. Dit kun je gebruiken en uitbreiden.

Slapen zou dus een manier zijn om de verwerking van informatie beter te laten verlopen. Tijdens je slaap wordt informatie verwerkt en dus opgeslagen in je geheugen. Dat zou ook kunnen verklaren waarom baby’s en kinderen meer uren slaap nodig hebben dan bijvoorbeeld een volwassene. Baby’s en kinderen moeten meer nieuwe informatie (aan)leren en dus verwerken.

Het verwerken van informatie tijdens onze slaap kun je vergelijken met informatie die op je computer hebt staat. Om de informatie niet te verliezen, zet je het op een externe harde schijf. Je maakt een back-up. Daarna wis je de informatie van je computer. Zo behoudt je meer schijfruimte. Je bent dus klaar om weer nieuwe informatie op te slaan. 

De fasen van slapen

In de literatuur wordt er een onderverdeling gemaakt tussen non-rem slaap (NREM) en REM-slaap. REM-slaap (Rapid Eye Movement) is een fase tijdens je slaap, waarbij er snelle oogbewegingen plaatsen. Tijdens deze fase is je hersenactiviteit te vergelijken met iemand die wakker is. Dit komt in fase 4 verder aan bod.

De NREM-slaap bestaat uit 3 stadia, die dus opgevolgd wordt door een periode van REM-slaap. Samen vormen ze de slaapcyclus. Deze cyclus doorloopt je dus drie tot vijfmaal per nacht en duurt ongeveer 90 tot 120 minuten.

Fase 1 (NREM): sluimerfase

De beginfase van slapen wordt de sluimerfase genoemd. Deze fase duurt ongeveer 5 minuten. Het is een overgangsfase tussen wakker zijn en in slaap vallen. In deze fase worden je oogleden zwaarder en nemen je oogbewegingen af (Slow Eye Movement). Daarnaast neemt je hersenactiviteit ook langzaam af. Je begint als het ware in slaap te vallen. Hier komt ook het principe ‘vechten tegen de slaap’ vandaan. Je kent het gevoel vast en zeker. 

In sluimerfase wordt je helaas wel snel wakker van omgevingsgeluiden of bewegingen. Dus zorg ervoor dat je niet gestoord kunt worden.    

Fase 2 (NREM): lichte slaap

In de tweede fase ben je in lichte slaap. Deze fase duurt ongeveer 30 minuten. Je bewustzijn daalt steeds verder. Je wordt niet meer van ieder geluid wakker, maar je kunt wel eenvoudig worden gewekt.

Fase 3 (NREM): diepe slaap

De derde fase is de fase van diepe slaap. Deze fase duurt ongeveer 20 minuten. In deze fase is je lichaam volledig ontspannen en zorgt voor fysiek herstel. Je bloeddruk, hart- en ademhalingsfrequentie zijn op het laagste niveau.  

Wanneer je in deze fase gewekt wordt, ben je vaak gedesoriënteerd. Je kunt bijvoorbeeld even niet meer weten waar je bent.

Fase 4 (REM): droomslaap

De laatste fase is de fase van de REM-slaap. Tijdens de REM-slaap zijn er snelle oogbewegingen (Rapid Eye Movement) en vindt er veel hersenactiviteit plaats. Zo verwerken je hersenen informatie en allerlei geheugenfuncties. De REM-slaap wordt door dit principe door velen beschouwd als de belangrijkste fase in de slaapcyclus. De fase duurt ongeveer 15 minuten. In de loop van de nacht wordt de REM-slaapfase langer en volgen de cycli elkaar sneller op.

De REM-slaap gaat ook gepaard met dromen, hoewel mensen deze vaak niet kunnen herinneren. Dromen zijn dan ook levendiger. Praten in je slaap, nachtelijke angsten en slaapwandelen treden vaak ook in deze fase op.

’S Nachts gebeurt er ook het een en ander met betrekking tot hormoonhuishouding. Zo is in de nacht de productie van het groeihormoon (GH) en testosteron het hoogst. Bij mannen kan dit zorgen voor een erectie in deze fase van slaap. Met dit bekende principe word je dan ook wakker.  

Slaapbehoefte

Er bestaat niet zoiets als een gouden X aantal uren slaap. Wel weten we nu dat de laatste fases van de slaapcyclus belangrijk zijn voor lichamelijk en geestelijk herstel. Om goed te functioneren zul je deze laatste twee fasen van de slaapcyclus een aantal keer moeten doorlopen. Geadviseerd wordt om minimaal 7-9 uur te slapen.

Slaapbehoefte is vooral een persoonlijke behoefte en wordt daarnaast ook beïnvloed door leeftijd. Naarmate men ouder wordt, gaat het inslapen langer duren. De REM-slaap neemt af en men wordt vaak korte (of langere) tijd wakker.

Problemen met slapen

Problemen met slapen ofwel slapeloosheid komt helaas vaak voor. De voornaamste problemen bestaan uit het slecht ‘in slaap’ komen en het ‘doorslapen’. Inslaapproblemen komt vooral voor bij mensen die niet kunnen ontspannen en blijven nadenken en piekeren. Problemen met doorslapen doen zich vaker voor bij ouderen.

Toch kun je zelf ook wat doen om je slaapkwaliteit te verbeteren. Tips hoe je beter kunt slapen lees je hier.